Directe democratie - een korte toelichting


Directe democratie betekent, dat iedere burger een referendum over een eigen wetsvoorstel kan verkrijgen, indien hij/zij voldoende steun (onder de vorm van handtekeningen) van medeburgers kan vergaren.

Directe democratie vervangt het parlementair systeem niet, maar vult dit systeem aan met een nieuw democratisch instrument, dat de burger bij iedere aangelegenheid het laatste woord gunt.

Het systeem van het wetgevend burgerinitiatief bestaat reeds lang in Zwitserland. In 1995 werd het in Beieren ingevoerd op gemeentelijk vlak. In de USA bestaat directe democratie hier en daar op lagere bestuursniveaus (niet op federaal niveau). In ons land bestaat geen enkele vorm van wetgevend burgerinitiatief. Het gemeentelijk referendum kan niet als zodanig worden beschouwd, omdat de uitkomst ervan geen bindende waarde heeft. In alle partijen zijn voorstanders te vinden van het wetgevend burgerinitiatief te vinden.

Het burgerinitiatief moet scherp worden onderscheiden van de volksraadpleging, waarbij het onderwerp ter stemming door de overheid wordt bepaald. Volksraadplegingen worden door machthebbers vaak gebruikt, om steun te verwerven voor hun beleid, of om een uitweg te vinden nadat hun beleid is vastgelopen. Dit laatste gebeurde bijvoorbeeld in België, ten tijde van de 'koningskwestie'. Bij het wetgevend volksinitiatief bepalen de burgers de politieke agenda.

 

BEZWAREN

Er worden tegen het wetgevend burgerinitiatief heel wat bezwaren geopperd. Deze bezwaren zijn in essentie dezelfde, die vroeger werden ingebracht tegen de invoering van het stemrecht voor arbeiders of voor vrouwen. Men vreest dat de mensen extreem, onrealistisch of inhumaan zullen stemmen. De praktijk toont aan dat deze bezwaren onterecht zijn. In Zwitserland bestaat geen doodstraf, en de Zwitsers hebben verscheidene keren met algemene belastingsverhogingen (bv. op benzine) ingestemd. Wel blijkt, dat het volk regelmatig anders kiest dan de politieke elite. Dit was in Zwitserland het geval met de toetreding tot de EER, of met een wet die de beperking op zondags- en nachtwerk wou versoepelen. De burgers verwierpen deze voorstellen, die door parlement, regering en economische drukkingsgroepen werden gepromoot. Overigens voorziet men best dat de burgervoorstellen, evengoed als wetsvoorstellen in het parlement, getoetst worden aan de internationale verdragen inzake mensenrechten.

 

VOORDELEN

De invoering van de directe democratie weerspiegelt het democratisch grondgegeven : de wetten zijn het resultaat van een vrije verbintenis aangegaan tussen de mondige leden van de samenleving. Wanneer het parlement ingaat tegen de volkswil, kunnen de mensen het initiatief nemen om dit corrigeren.

Door de invoering van de directe democratie vergroot het vertrouwen tussen de mensen en de staat. Het cynisme tegenover de maatschappelijke instellingen neemt af en het vertrouwen tussen de burgers onderling, en tussen de burgers en de rechtsstaat, verbetert aanzienlijk. Vergelijkend onderzoek in Zwitserse kantons heeft bijvoorbeeld uitgewezen, dat in een direct-democratisch stelsel de belastingfraude drastisch afneemt. Dit is begrijpelijk: in een direct-democratisch systeem ervaren de mensen de rechtsregels niet langer als een dwangsysteem, dat is opgelegd van bovenaf. Ze gaan het recht meer ervaren als een geheel van afspraken tussen vrije en mondige mensen.